Đầu tư cả ngàn tỉ đồng vẫn chưa hiệu quả: 'Làm lại' đề án ngoại ngữ như thế nào?

>> Đầu tư cả ngàn tỉ đồng vẫn chưa hiệu quả - 'Làm lại' đề án ngoại ngữ
>> Đầu tư cả ngàn tỉ đồng vẫn chưa hiệu quả

Phát biểu gây choáng váng

Hai phát biểu gây choáng váng cho những ai quan tâm đến việc dạy và học ngoại ngữ ở nước ta đều đến từ lãnh đạo Bộ GD-ĐT.

Trước tiên là Bộ trưởng Phạm Vũ Luận. Trả lời chất vấn trước Quốc hội ngày 11.6, bộ trưởng đã tuyên bố: “Cách dạy, cách học, cách thi ngoại ngữ hiện nay của chúng ta không giống ai trên thế giới”.

Thứ hai, Thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển nói với Báo Thanh Niên là Bộ “đang xây dựng lại kế hoạch thực hiện Đề án ngoại ngữ 2020 cho phù hợp thực tiễn hơn”, một động thái mà báo cho là “làm lại đề án ngoại ngữ”.

Choáng váng là vì Đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008 - 2020” được thông qua năm 2008 rồi triển khai rầm rộ với kinh phí gần 9.400 tỉ đồng. Từ đó đến nay năm nào chúng ta cũng nghe tỉnh này, tỉnh kia bỏ ra mấy trăm tỉ đồng cho việc triển khai đề án. Nay bỗng nhiên nghe hai vị lãnh đạo Bộ tuyên bố như thế hóa ra bao nhiêu công sức, tiền của đổ sông đổ biển?

Choáng váng là vì đề án đưa ra mục tiêu trung hạn “đến năm 2015 đạt được một bước tiến rõ rệt về trình độ, năng lực sử dụng ngoại ngữ của nguồn nhân lực”, thế mà kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa rồi chỉ có chưa đến 16% thí sinh chọn ngoại ngữ làm môn thi.

Theo nhận xét của nhiều giáo viên được hỏi, mấy năm qua việc triển khai đề án chủ yếu tập trung vào hai việc: mua sắm trang thiết bị đắt tiền như bảng tương tác cho các trường ở các thành phố lớn và đổ tiền đào tạo lại giáo viên để đạt chuẩn châu Âu, gây biết bao chuyện dở khóc dở cười. Dĩ nhiên cả hai đều không đạt hiệu quả mong muốn như chúng ta đã thấy vì nói gì thì nói yếu tố thương mại hóa trong hai hoạt động này là không thể loại trừ.

Phải từ bỏ tham vọng ôm hết mọi chuyện

Chuyện đã qua dù sao cũng không quan trọng bằng chuyện sắp tới: Làm sao để có một chương trình dạy và học ngoại ngữ khác, có tính thực tiễn hơn, tiết kiệm hơn với mục tiêu khiêm tốn hơn - giới trẻ Việt Nam khi ra đời có được một số vốn ngoại ngữ ban đầu để tiếp nhận tri thức của thế giới và sau đó có khả năng tự học suốt đời.

Đây là đề tài lớn cần có sự tham gia bàn bạc của cả xã hội, nhưng trước mắt có thể nêu một số ý chính mang tính nguyên tắc mà mọi người có thể đạt được sự đồng thuận ngay.

Trước hết, Bộ GD-ĐT phải từ bỏ tham vọng ôm hết mọi chuyện, từ đào tạo lại giáo viên, biên soạn chương trình, sách giáo khoa đến trang bị máy móc, công cụ giảng dạy. Với điều kiện kinh tế hiện nay mà cứ suy nghĩ theo hướng “Tiếp tục xây dựng các phòng dạy và học ngoại ngữ, phòng nghe nhìn và học đa phương tiện cho các trường học các cấp” thì chỉ có lãng phí tiếp liền lãng phí.

Thứ hai là với điều kiện của VN hiện nay, không nên cầu toàn đòi học sinh phải nói tiếng Anh làu làu, rồi đòi dạy và học các môn tự nhiên bằng tiếng Anh một cách duy ý chí... Nên chú trọng kỹ năng đọc hiểu, xem đó là bước khởi đầu cho quá trình tạo sự tự tin ở học sinh.

Nhu cầu cho con em học và sử dụng được ngoại ngữ trong phụ huynh là rất lớn; nhu cầu vượt qua rào cản ngoại ngữ để tiếp xúc được thông tin từ thế giới bên ngoài trong thanh niên cũng rất lớn, nhất là trong các lĩnh vực giải trí (phim, nhạc), tin học... Đây là đòn bẩy mà Bộ cần tận dụng. Muốn vậy, Bộ phải buông hết những cái tự xem là nhiệm vụ hiện nay và chỉ tập trung vào một số việc: Chấn chỉnh việc đào tạo giáo viên ngoại ngữ ở các trường ĐH, CĐ; thay đổi cách ra đề thi (từ kiểm tra học kỳ đến thi tốt nghiệp) sao cho trọng tâm dịch chuyển từ khảo sát ngữ pháp sang khảo sát đọc hiểu, bổ sung các kỹ năng nghe, nói nếu có điều kiện. Hãy để cho từng trường được quyền chọn sách giáo khoa miễn sao xác định được mức độ kỹ năng mà học sinh phải đạt ở từng cấp học. Hãy khuyến khích các thầy cô rèn cho học sinh các kỹ năng ngoại ngữ thông qua trò chơi, bài hát, xem phim, đọc truyện, làm câu đố, thuyết trình, kể chuyện bằng tiếng Anh... Nếu chú ý chúng ta sẽ thấy những học sinh giỏi ngoại ngữ là những người tự học là chính, thông qua một say mê nào đó liên quan đến ngoại ngữ vì suy cho cùng ngoại ngữ chỉ là công cụ, sử dụng ngoại ngữ để làm cái gì đó mới là mục tiêu.

Tận dụng nguồn tài nguyên hữu ích trên internet

Với giáo viên, cái nỗ lực để đạt “chuẩn châu Âu” mơ hồ không quan trọng bằng cập nhật kiến thức. Bởi tiếng Anh trong 20 năm qua thay đổi nhanh chóng một phần do kiến thức hay nội dung thông tin mà nó chuyển tải đã thay đổi. Người không nắm được nội dung thông tin thì kể cả có giỏi ngoại ngữ cũng đành chịu.

Việc dạy và học ngoại ngữ bây giờ đã thuận lợi hơn trước gấp bội lần nhờ vào internet, 3G, máy tính, điện thoại thông minh và truyền hình. Các chuyên viên của Bộ chỉ cần thu gom hết mọi tài nguyên hữu ích trên internet vào một chỗ rồi hướng dẫn cho giáo viên sử dụng sẽ còn hữu ích gấp nhiều lần so với các khóa tập huấn tốn kém, nặng nề.

Tại sao không thử nghiệm lấy ngoại ngữ làm môn thí điểm cho nhà trường và giáo viên được tự do nhiều hơn, tự biên soạn nội dung giảng dạy, tự sắp xếp giờ dạy để tổ chức được những hoạt động như thi đố vui bằng tiếng Anh... Hiện nay, một chương trình học ngoại ngữ đồ sộ đã có thể chứa trong một app (ứng dụng) miễn phí chạy trên điện thoại di động, học mãi chưa hết thế mà tư duy chúng ta vẫn còn nặng về bảng tương tác, đèn chiếu, rồi phòng lab nghe nhìn thì phải nói bỏ đề án cũ, làm lại đề án mới là chuyện trước sau gì cũng phải thừa nhận.

Nguyễn Vạn Phú